wtorek, 24 września 2013

Złamałam prawo?

Niespełna rok temu zaczęłam uczestniczyć w seminarium z prawa autorskiego. Kolejne zajęcia i wykłady dotyczące własności intelektualnej były często szokujące - moje pokolenie, przyzwyczajone do youtube'a i facebooka nagle dowiaduje się, że to wszystko co można znaleźć w internecie nie do końca jest takie "wspólne". Nawet więcej: ono NIE jest wspólne, ono jest czyjeś. Ktoś jest autorem anonimowych grafik, ktoś jest właścicielem praw majątkowych do nielegalnie udostępnionych utworów muzycznych. Małymi kroczkami próbowałam i próbuję to sobie wszystko w głowie poukładać i znaleźć jakąś na to wszystko radę. Jednak, wciąż się ucząc i obserwując, sama balansuję na granicy. Przygotowując się do wrześniowego egzaminu jakoś ogarnęłam cały ten temat (powiedzieć więcej niż "ogarnęłam" ośmielę się raczej nie wcześniej niż po kilku latach praktyki) i doszłam do wniosku, że w swoim poście "CYTAT Z WARHOLA" mogłam naruszyć kilka istotnych zasad.

1. CYTAT

Czy ZACYTOWAŁAM "Dyptyk Marylin" Andy Warhola? 

Po pierwsze, nie jest to fragment "Dyptyku Marylin" z 1962 r., ale bezimienny utwór A.Warhol'a z 1967. Znamy wszyscy serię przetworzeń zdjęcia M.M. zabarwionego techniką sitodruku przez A.W. Pierwotne zdjęcie to fotografia prasowa - czy zatem grafika Warhola to utwór zależny? Nie wydaje się, żeby zdjęcie było oryginalne, a jeżeli odbija czyjąś osobowość, to zdecydowanie nie jest to osobowość fotografa. Utworem byłby ciąg kadrów - może fragment zdjęć filmowych, a zapewne cały film. Nie wydaje mi się, żeby zdjęcie twarzy znanej osoby, nie odznaczające się niczym znamiennym, można było uznać za utwór w rozumieniu ustawy.
Czy jednak dzieło Warhola to utwór? Nie każde dzieło sztuki jest utworem - nie jest nim choćby wspaniały "Kwadrat" Malewicza (per analogiam, gdyby nie amerykańskie zwyczaje polubownego załatwiania sporów, sąd nie uznałby pewnie za utwór "4:33" Johna Cage'a). Grafika Warhola jednak zdecydowanie spełnia warunek oryginalności - specyficzna maniera "niedokładnego" nakładania barw na zdjęcie jest zamierzona i dokładnie zaplanowana. Pomysł był oryginalny i korespondował z dotychczasowym stylem mistrza pop-artu.

Zatem, skoro dzieło Warhola uznajemy za utwór (jeżeli byłoby inaczej, można by przedrukowywać tą grafikę ile dusza zapragnie, bez żadnych dylematów) można zacząć mówić o cytacie.. Cytat, to forma dozwolonego użytku publicznego, o którym mówi art. 29 (w zw. z art.34 i 35) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Art.29.1. Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.

Czy przytoczyłam cytat w zakresie uzasadnionym prawami gatunku twórczości?


W niniejszym poście nie ma problemu - wyjaśniam, etc. Ale tam? Wyczytałam , że: konieczne jest, by nowy utwór "na tyle zmieniał sens i sytuację przejmowanego utworu, by było wiadomo, że przedstawiają własne spojrzenie na problematykę zawartą w utworze inspirującym i nie są zwykłym naśladownictwem" (SN z 23 listopada 2004 - za: J.Barta, R.Markiewicz, "Prawo Autorskie", Warszawa 2010). Profesorzy Barta i Markiewicz zwracają dalej uwagę, że wytyczną w ocenie dopuszczalności uznania cytatu za uzasadniony prawami gatunku twórczości, powinno być "akceptowanie »praw« w znaczeniu »przyjętych zwyczajów« w sferze cytowania w poszczególnych gatunkach twórczości" (j.w.). Czy w moim dziełku utwór Warhola zmienia sens? Oczywiście, że tak! W oryginale portret Marylin to portret Marylin, u mnie staje się on portretem Warhola. Czy zmienia się jego sytuacja? Naturalnie, że tak. Wyniosłam go na wysokości - w moim "tabernakulum" siedzi nie Marylin M., a twórczość i geniusz Warhola. Czy przedstawiłam własne spojrzenie na jego problematykę? Tak, tak, tak. Warhol skupił się na tragedii Marylin Monroe, na jej samobójstwie, na pięknie niosącym za sobą nieszczęścia. Ja mówię o prawdzie, którą głosił i którą ratował od naiwności. I czy istnieje zwyczaj "cytowania" obrazu w innym dziele? Tego nie wiem, ale... per analogiam... w muzyce chociażby dzieje się to na porządku dziennym ;)


Pozostaje jedna mała wątpliwość... czy moje dzieło to utwór? Bo cytować wolno tylko w utworze. A, tak. Vide nieśmiertelny 1.1.ustawy: działalność moja wtenczas należy zdecydowanie uznać za twórczą - części są ułożone w zamierzony, specyficzny sposób, nie są przypadkowe, wspólnie nawiązują do tej samej postaci, kontekst jest wzmocniony tytułem "Cytat z Warhola". Istnieje raczej małe prawdopodobieństwo, aby ktoś wpadł na taki sam pomysł.

2. ULOTKA

Jak widać na zdjęciu, w swoim koncepcie (nie wiem jak to inaczej nazwać) zainstalowałam ulotkę reklamującą wystawę Andy Warhol. Konteksty., która miała miejsce w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie (INFO TUTAJ). Jakkolwiek utwór Warhola jest chroniony, ulotka też wydaje się być utworem. Zastanawiam się, czy fragment ulotki, jakim jest utwór pierwotny jest chroniony podwójnie? To byłoby dziwnie, autor ulotki nie może nabyć prawa do dzieła pierwotnego przez wykorzystanie go w swoim utworze zależnym. Jednak na moim zdjęciu widać fragment ulotki pod grafiką Warhola - dokładnie widać fragment napisu na ulotce: "ANDY". Jednak samo ujęcie 4 liter w jakimś pomyśle kolorystycznym trudno moim zdaniem uznać za utwór, a nawet jeżeli, to tutaj prawo cytatu również powinno zadziałać.

3. ZNAK TOWAROWY

Specyficznie wykaligrafowany napis Coca-Cola (zarówno sam napis, jak też biały napis na czerwonym tle) to zarejestrowany w Urzędzie Patentowym znak towarowy - zyskane przez rejestrację prawo ochronne na znak towarowy uprawnia do wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczpospolitej Polskiej (art.153.1. ustawy Prawo własności przemysłowej). W swoim - jak już ustaliłam - utworze nie wykorzystałam znaku Coca-Coli w żaden z tych sposobów. Co istotne, w ustawie mowa o wykorzystaniu w sposób zarobkowy/zawodowy, rozumiem, że chodzi o sposób na który wskazuje bezpośredni skutek i bezpośrednie intencje wykorzystującego. Jeżeli brat kupi mi ciastka w podzięce za rozrywkę której niewątpliwie doznał przy lekturze niniejszego posta, nie znaczy, że wykorzystałam znak towarowy Coca-Coli w sposób zarobkowy. Mam nadzieję :D


Nareszcie i wreszcie chyląc się ku końcowi moich pierwszych kroków na polanie IP -  nawet jeżeli mogłam niechcący naruszyć czyjekolwiek prawo, wierzę, że następcy prawni pana Warhola, oraz inni uprawnieni, zlitują się i nie pozwą mnie do sądu za kleine Münze* (niem. drobne monety, drobniaki).



*Pointa warta milion drobnych dolarów ;)

1 komentarz:

Fashion Lover pisze...

Nice post!! I love your blog!

XOXO